باشگاه خبرنگاران جوان–  با افت شدید قیمت هندوانه در بازار به قیمت ۵۰ تا ۷۰ هزار ریال به ازای هر کیلوگرم در بازار و پایین‌تر بودن نرخ عمده فروشی هر کیلوگرم از این محصول، موجب شده است که کشاورزان از برداشت محصول خوداری کنند و این روزها، مزارع هندوانه در برخی مزارع منطقه مغان بدون برداشت محصول رها شده است.

برخی از کشاورزان به علت پایین بودن قیمت فروش، محصول را خود برداشت کرده و در حال فروش هر کیلوگرم از محصول خود بر روی کامیون و وانت‌بار با قیمت ۴۰ تا ۷۰ هزار ریال در داخل شهرها و مناطق جمعیتی استان هستند.

جهاد کشاورزی رعایت نشدن الگوی کشت و کاشت محصول در بیشتر نقاط کشور و تولید انبوه را علت اصلی افت قیمت این محصول اعلام می کند ولی کشاورزان معتقدند که جهاد کشاورزی عاجز از تنظیم بازار است.

قیمت هندوانه در بازار به حدی پایین آمده است که برداشت و انتقال آن به بازار برای کشاورزان صرفه اقتصادی ندارد و آنها ترجیح می‌دهند محصول را در مزرعه رها کنند.

امسال به علت افت قیمت، هر کیلوگرم هندوانه بین ۲۰ تا ۴۰ هزار ریال در سر مزارع خریداری می‌شود و به علت پایین بودن قیمت محصول، کشاورزان غیربومی و اجاره‌کنندگان زمین، به علت به صرفه نبودن برداشت محصول، پس از برداشت چین اول، اراضی هندوانه‌کاری شده را رها کرده و رفته‌اند.

به همین علت، برخی از اهالی منطقه هندوانه این مزارع را بار کامیون و وانت‌بار خود زده و بدون پرداخت مبلغی، محصول برداشت شده را با نازل‌ترین قیمت در بازار می‌فروشند.

همچنین شواهد نشان می‌دهد که تعدادی از دامداران منطقه نیز، هندوانه رها شده در این مزارع را بار زده و برای استفاده به عنوان خوراک دام، به واحدهای تولیدی خود حمل می‌کنند.

آمار دقیقی از میزان تولید هندوانه در استان اردبیل در دست نیست چرا که در مورد سطح زیر کشت آن ادعاهایی از ۹۰۰ هکتار تا چهار هزار هکتار مطرح شده ولی با وجود افزایش خرید و مصرف آن از سوی مردم، وفور هندوانه در بازار و مزارع نشان می‌دهد سطح زیر کشت و تولید آن بسیار زیاد است.

کاشت هندوانه در اردبیل؛ فراتر از الگوی کشت

برخی منابع غیررسمی مدعی هستند که امسال سطح زیر کشت هندوانه در استان اردبیل نسبت به سال گذشته چهار برابر شده و هندوانه‌کاران اغلب کشاورزان و تولیدکنندگان غیربومی هستند که با اجاره کردن زمین، به کشت هندوانه در اراضی زراعی منطقه مغان اقدام کرده‌اند.

شواهد نشان می‌دهد که اراضی پایاب سد خداآفرین که قرار بود به کشت محصولات راهبردی از جمله گندم، دانه‌های روغنی و ذرت اختصاص یابد، به کشت هندوانه اختصاص یافته و آب این مزارع هندوانه نیز از کانال‌های آبیاری و اغلب به صورت غیرمجاز و با پمپاژ آب توسط اجاره کنندگان زمین تامین می‌شود.

امور آب استان اردبیل مدعی است که تخصیص آب به مزارع کشاورزی و حتی جالیزهای هندوانه پس از تایید جهاد کشاورزی انجام می‌شود و رعایت شدن و یا نشدن الگوی کشت در حیطه مسئولیت آنهاست.

این ادعا در حالی مطرح شده است که تعدادی از کشاورزان، آب را با استفاده از پمپ و به صورت غیرمجاز از محل کانال‌های آبیاری تحت مدیریت امور آب به مزارع هندوانه خود منتقل کرده و اقدام به آبیاری مزارع خود می‌کنند و برخورد قانونی با آنها در حیطه مسئولان امور آب استان اردبیل است.

معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل در این باره گفت: مسئولیت اجرای الگوی کشت در اراضی زراعی بر عهده جهاد کشاورزی استان است و امور آب هیچ گونه مسئولیت قانونی در این باره ندارد.

حمید فضائلی بیان کرد: شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل موظف است به اراضی کشت شده محصولات کشاورزی در صورت وجود آب، آب تحویل دهد و مزارع واقع در پایاب شبکه آبیاری خداآفرین که از طریق تعاونی‌ها اداره می‌شود، آب را به صورت حجمی تحویل می‌گیرند و امور آب دخالتی در نحوه و میزان مصرف آب در سر مزارع ندارد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل  اعلام کرد: در برنامه الگوی کشت سال زراعی جاری، کشت ۹۰۰ هکتار هندوانه در این استان پیش بینی شده ولی جمع بندی آمار رسمی نشان می‌دهد که امسال محصول هندوانه در یک هزار و ۶۵۴ هکتار از اراضی زراعی استان اردبیل کشت شده است.

غفور آقایی، سطح زیر کشت محصول هندوانه در استان اردبیل در سال زراعی گذشته را حدود یک هزار و ۴۰۰ هکتار اعلام کرد و افزود: امسال محصول هندوانه خیلی فراتر از میزان الگوی کشت ارائه شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی در استان اردبیل کشت شده و به همین علت، افزایش تولید موجب تنزل قیمت این محصول شده است.

وی بیان کرد: با کاهش قیمت در سطح بازار و تولید بیشتر این محصول در سایر مناطق کشور، دیگر کامیون‌داران هم رغبتی برای بارگیری محصول به مقصد بازارهای داخلی در سایر استان‌ها ندارند چرا که حمل و فروش محصول در سایر شهرها، تامین کننده هزینه کرایه حمل این محصول هم نیست.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل اضافه کرد: با وجود کاهش قیمت فروش، باز هم کشاورزان متضرر نمی‌شوند چرا که متوسط عملکرد و تولید هندوانه در هر هکتار از اراضی زراعی استان اردبیل بین ۵۰ تا ۸۰ تن است ولی امسال با کاهش قیمت فروش، انتظار درآمدی کشاورزان محقق نشده است.

تحلیل شرایط بازار هندوانه در استان اردبیل

مجموع عوامل مربوط به افزایش سطح زیر کشت و در نتیجه افزایش تولید، متوقف شدن و کاهش صادرات محصول، مقرون به صرفه نبودن حمل به بازارهای مصرف و نیز نابسامانی در تنظیم بازار موجب شده است که با افت و کاهش شدید قیمت، قیمت هندوانه به پایین‌تر از نرخ سال گذشته افت کند.

کاهش صادرات هندوانه به خصوص در پی جنگ ۱۲ تحمیلی روزه و مسدود بودن صادرات در زمان برداشت، کمبود انبارها و سردخانه‌های فنی در استان اردبیل از جمله علل دیگر ناترازی در بازار محصول هندوانه این استان به شمار می‌رود.

هندوانه محصول حساسی است که قابلیت فسادپذیری بالایی دارد و در زمان گرما نگهداری آن سخت می‌شود و به همین علت، باید به سرعت از مزرعه به بازار یا انبار انتقال یابد ولی به علت اشباع بازار و نبود سردخانه، محصول تولید شده روی دست کشاورزان مانده و به افت قیمت منجر شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل  گفت: امسال کشورهای مصرف کننده و خریدار هندوانه ایران، به علت شرایط به وجود آمده پس از جنگ تجاوزگرانه اسرائیل و آمریکا علیه کشورمان، خرید خود از ایران را متوقف کردند و همین امر سبب عرضه همه هندوانه تولیدی داخل در بازار داخلی شده و در نهایت به افت قیمت منجر شد.

غفور آقایی در تحلیل شرایط کشت و بازار هندوانه داخلی و کاهش تقاضای آن نیز اظهار کرد: برنامه الگوی کشت هندوانه در استان اردبیل برای سال زراعی جاری ۹۰۰ هکتار بوده و این میزان کشت بر اساس برش شهرستانی به صورت رسمی به تمامی دستگاه‌های مسئول از جمله فرمانداری‌ها ، سازمان آب منطقه‌ای استان و ادارات مختلف ابلاغ و اعلام شد.

وی بیان کرد: سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل همواره تاکید دارد که کشاورزان از کشت خارج از برنامه مصوب خودداری کنند و این موضوع به صورت مکرر، هم به مسئولان ذیربط و هم به کشاورزان گوشزد شده ولی جهاد کشاورزی به تنهایی در جلوگیری از رعایت نشدن الگوی کشت، ابزار و امکان کافی در اختیار ندارد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با بیان این که کشت بیش از اندازه هندوانه در این استان مورد تایید جهاد کشاورزی نیست، افزود: برای کنترل دقیق الگوی کشت، سازمان جهاد کشاورزی اهرم بازدارنده قوی در دست ندارد و این کار به همکاری تمامی نهادها و ادارات و از جمله کشاورزان بستگی دارد.

وی با تاکید بر خودداری سازمان آب منطقه‌ای استان اردبیل از تخصیص آب برای مزارع خارج از برنامه الگوی کشت ارائه شده از سوی سازمان جهاد کشاورزی اظهار کرد: وقتی آب به راحتی در دسترس باشد، کشاورزان با نادیده گرفتن الگوی کشت، اقدام به کشت محصول می‌کنند.

آقایی همچنین افزود: امسال بعضی از کشاورزان نیز به صورت غیرمجاز و غیرقانونی نسبت به برداشت آب با موتور پمپ از کانال‌های آبیاری اقدام و در اراضی خود هندوانه کشت کرده‌اند و بر اساس آمار رسمی، امسال نزدیک ۸۰۰ هکتار خارج از برنامه الگوی کشت هندوانه در استان اردبیل کاشته شده است.

وی بیان کرد: کاهش قیمت محصول هندوانه در کنار عوامل فوق و افزایش تولید رخ داده و همه این مسائل خارج از حیطه کنترل و اختیارات سازمان جهاد کشاورزی بوده که در نهایت به ایجاد شرایط کنونی در بازار داخلی این محصول منتهی شده است.

هندوانه، متهم اصلی مصرف آب

مجموع نیاز آبی کشاورزی استان اردبیل ۱.۳ میلیارد متر مکعب است که یونجه با ۳۲۳ میلیون متر مکعب، گندم با ۳۱۴ میلیون متر مکعب، پنبه با ۱۰۶ میلیون متر مکعب، سیب زمینی با ۹۸ میلیون متر مکعب، جو با ۸۴ میلیون متر مکعب، سویا با ۵۲ میلیون متر مکعب، ذرت علوفه‌ای با ۵۰ میلیون متر مکعب، گوجه فرنگی با ۴۱ میلیون متر مکعب، ذرت دانه‌ای با ۴۰ میلیون متر مکعب، سایر دانه‌های روغنی با ۴۰ میلیون متر مکعب، چغندر قند با ۳۷ میلیون متر مکعب، برنج با ۳۲ میلیون متر مکعب، کلزا با ۲۳ میلیون متر مکعب، محصولات علوفه‌ای با ۱۳ میلیون متر مکعب، لوبیا با ۱۲ میلیون متر مکعب، سبزیجات با ۸.۸ میلیون متر مکعب و هندوانه با ۶.۳ میلیون متر مکعب، بیشترین سهم نیاز آبی را در استان اردبیل دارد.

بر اساس میزان مصرف آب و به ترتیب یونجه، گندم، پنبه، سیب زمینی و جو بیشترین سهم از مصرف آب در استان اردبیل را دارد و مزارع هندوانه در رده پانزدهم میزان مصرف آب در استان اردبیل قرار دارد.

بنا به اعلام جهاد کشاورزی، هر هکتار محصول هندوانه تا هفت هزار متر مکعب در سال نیاز آبی دارد اما با روش کشت با استفاده از نوار تیپ، نیاز آبی تا ۳۰ درصد کاهش یافته و تعیین سقف و الگوی کشت برای کاشت این محصول، به علت محدودیت آبی و شرایط خشکسالی کشور است.

نیاز آبی هندوانه با هفت هزار متر مکعب، کمتر از محصولاتی مانند گوجه فرنگی با ۹ هزار و ۵۰۰ متر مکعب، پنبه با نیاز آبی هشت هزار و ۳۰۰ متر مکعب، ذرت علوفه‌ای با نیاز آبی هفت هزار و ۵۰۰ متر مکعب و چغندر قند با نیاز آبی هشت هزار متر مکعب برای هر هکتار در سال است.

طی سال‌های اخیر اغلب مزارع هندوانه در استان اردبیل با استفاده از نوار تیپ آبیاری می‌شود که علاوه بر کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی در مصرف آب، سهولت آبیاری و کاهش بار کاری کشاورزان در مزارع را نیز به دنبال دارد و بر این اساس، هندوانه در مقایسه با سایر محصولات متهم اصلی مصرف آب کشاورزی نیست.

متوسط عملکرد هندوانه ۴۵ تا ۵۰ تن در هر هکتار است و تنها کشاورزانی که ۸۰ تن یا بیشتر محصول برداشت می کنند، مصرف آب و نهاده‌های کشاورزی مانند کود بیشتری دارند که همین امر در کیفیت محصول و قیمت آن هم تاثیرگذار است.

کشت هندوانه خارج از الگوی کشت، تهدیدی برای کشاورزی استان اردبیل

کشت هندوانه خارج از الگوی کشت، تهدیدی برای کشاورزی استان اردبیل محسوب می شود چرا که هم زمین و خاک استان به جای تولید محصولات راهبردی و مهم، به کشت محصول کم اهمیت اختصاص می‌یابد و هم علاوه بر مصرف آب، چالش‌های تنظیم بازار را هم به دنبال دارد.

محصول هندوانه اغلب در دشت مغان و در شهرستان‌های پارس‌آباد، بیله‌سوار و اصلاندوز کشت شده و مزارع آن با آب جاری در شبکه آبیاری سد خداآفرین و میل مغان آبیاری می‌شود.

کشت هندوانه در مغان بیشتر توسط افراد غیربومی و تاجران محصولات کشاورزی انجام می‌شود که زمین‌های زراعی را اجاره کرده و به منظور کسب سود بیشتر، اقدام به این کار می‌کنند و با کشت هندوانه و تولید بیش از نیاز مصرفی استان، علاوه بر هدر دادن سرمایه زمین و آب، زیان اقتصادی هنگفتی هم برای تولیدکنندگان محلی بر جای می‌گذارند.

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به اهمیت مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی، کشت بی‌رویه هندوانه در این استان را مورد انتقاد قرار داد و آن را تهدیدی برای تولید پایدار و اقتصاد کشاورزان استان دانست.

علی‌حسین احدی‌عالی افزود: استفاده بهینه از آب کشاورزی، راهی اساسی برای دستیابی به تولید پایدار و خودکفایی در تولید محصولات راهبردی است و به همین علت از کشاورزان می‌خواهیم که با راهنمایی کارشناسان کشاورزی، به کشت محصولات مورد نیاز کشور بپردازند.

وی با بیان اینکه سازمان جهاد کشاورزی وظیفه هدایت، حمایت و نظارت بر الگوی کشت را بر عهده دارد، اظهار کرد: کارشناسان سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل تلاش دارند تا کشاورزان را به کشت محصولات اساسی و راهبردی ترغیب کنند.

سرپرست سازمان جهاد کشاورزی اردبیل در خصوص افزایش سطح زیر کشت هندوانه در منطقه مغان نیز گفت: به رغم ابلاغ و پیگیری‌ها، کشاورزان در سال جاری نزدیک دو برابر سطح اعلام شده الگوی کشت، به کاشت محصول هندوانه اقدام کرده‌اند و گزارش‌های غیررسمی حاکی است که کشت خیلی بیشتر از این مقدار است.

وی تاکید کرد: افزایش سطح زیر کشت هندوانه در منطقه مغان مورد تایید سازمان جهاد کشاورزی نیست ولی این سازمان اهرم بازدارنده قوی برای کنترل دقیق کشت در اختیار ندارد.

احدی‌عالی، خواستار همکاری همه نهادها و ادارات به ویژه سازمان آب منطقه‌ای استان اردبیل و کشاورزان در زمینه رعایت الگوی کشت شد و تاکید کرد: سازمان آب منطقه‌ای استان باید از تخصیص آب برای کشت بیش از اندازه تعیین شده در الگوی کشت خودداری کند.

منبع: ایرنا