بازار؛ گروه بین الملل؛ اسلام آباد یک کانال دیپلماتیک را برای متقاعد کردن واشنگتن برای کاهش تحریم‌ها علیه ایران تشکیل داده است که در نهایت موجب تکمیل پروژه خط لوله برای رساندن گاز طبیعی ارزان ایران به پاکستان اجازه می‌دهد.

ایران اعلام کرده که اگر پاکستان بخش خود از خط لوله را تا مارس ۲۰۲۴ تکمیل نکند، همانطور که در توافقنامه بین دو کشور تصریح شده، موضوع را به داوری بین‌المللی خواهد برد. بحث ساخت پروژه بزرگ این خط لوله تقریباً ۲۹ سال پیش آغاز شد که در ابتدا به دنبال انتقال گاز ایران به پاکستان، بنگلادش و چین بود. البته بعدا، تمرکز تنها به ساخت خط لوله بین پاکستان و ایران معطوف شد که آن نیز هرگز تکمیل نشد.

بر اساس مفاد قرارداد IP-GSPA که بین ایران و پاکستان امضا شد، هر کشوری موظف به ساخت بخشی از خط لوله در خاک خود است و اولی ن عرضه گاز ایران به پاکستان باید از ژانویه ۲۰۱۵ آغاز شود. بر اساس این توافق، پاکستان در ازای دریافت روزانه ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز، با قراردادی ۲۵ ساله، روزانه یک میلیون دلار به ایران پرداخت خواهد کرد.

ایران بخشی از خط لوله خود را در سال ۲۰۱۱ تکمیل کرد، اما پاکستان مدعی است بخش خود را عمدتاً به دلیل مشکلات ناشی از تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران بسازد. چون تحریم‌های ایالات متحده، پاکستان را از خرید گاز ایران منع می‌کند و این ریسک ژئوپلیتیکی باعث شده بانک‌های پاکستانی تمایلی به تامین مالی این پروژه نداشته باشند.

بنابراین، به دلیل اولویت‌های سیاست خارجی ایالات متحده، پاکستان همچنان به گاز طبیعی مایع گران‌تر (LNG) برای برآوردن نیازهای رو به رشد خود به انرژی تکیه می‌کند، که رشد اقتصادی پاکستان را تا حد زیادی محدود کرده و کشور را در معرض بحران‌هایی در طول دوره‌های افزایش قیمت بی‌ثبات LNG قرار داده است.

با توجه به این مشکلات، سیستم‌های گاز بین دولتی پاکستان (ISGS) و شرکت ملی گاز ایران (NIGC) در سال ۲۰۱۹ توافقنامه‌ای را امضا کردند تا فرصت بیشتری برای تکمیل بخش پاکستان بدهد. در این توافقنامه تصریح شده بود که ایران و پاکستان تا سال ۲۰۲۴ طرف مقابل را برای تاخیر یا جریمه به دادگاه نمی‌کشند. اما تحریم‌های ایالات متحده همچنان تکمیل پروژه پاکستان را با مشکل مواجه کرده و ایران اکنون تهدید کرده است که در صورت نقض توافق و عدم تکمیل ساخت و ساز تا پایان سال ۲۰۲۴، از اسلام آباد برای دریافت ۱۸ میلیارد دلار جریمه شکایت خواهد کرد .

وزیر نفت پاکستان اعلام کرد اسلام آباد در مورد پروژه گازی صلح با آمریکا مذاکره کرده و به دنبال کاهش تحریم‌ها علیه ایران برای ادامه ساخت این خط لوله است.از آنجایی که واردات گاز از ایران ممنوع شده، دولت به سفیر آمریکا اعلام کرد که یا به اسلام آباد اجازه ادامه پروژه بدهد یا جریمه انصراف از پروژه را جبران کند

تنگناهای مالی یا فشار آمریکا

آصف درانی، سفیر سابق پاکستان در ایران، در اینباره به وبسایت کریدل گفته است که« پاکستان برای ایجاد خط لوله‌ای به شعاع ۷۸۱ کیلومتری در داخل کشور به حدود ۳ میلیارد دلار نیاز دارد. سوال اینکه چه کسی این پروژه را تامین مالی خواهد کرد و ثانیا تحریم‌های آمریکا علیه ایران، نیاز به بازبینی مجدد توسط مقامات آمریکایی برای حفاظت از اقتصادهای متزلزل منطقه دارد. تحریم‌ها عمدتاً بر بخش انرژی ایران متمرکز بوده و سقف ۱۰ میلیون دلاری را برای سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز ایران تعیین کرده است.»

با این حال، درانی متقاعد نشده که تحریم‌های ایالات متحده تکمیل خط لوله را غیرممکن می‌کند. وی با بیان اینکه هند و چین نیز در برابر تحریم‌های آمریکا مقاومت کرده‌اند، می‌گوید: «این‌ استدلال‌های نادرستی هستند، چون باوجود این محدودیت‌ها، ایران سالانه تقریباً ۱۰ میلیارد دلار گاز طبیعی به ترکیه عرضه می‌کند. پاکستان و ایران کشورهای همسایه هستند و همسایگان باید همیشه با یکدیگر تجارت کنند. مشارکت بخش خصوصی در پروژه گاز IP برای تسریع در مرحله توسعه این پروژه عظیم نیاز است.»

دکتر محمد عبدالمقتدار خان، دانشگاهی هندی-آمریکایی و استاد دپارتمان علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در دانشگاه دلاور با منطق دورانی موافق است و به The Cradle گفت که کشورهای زیادی در این منطقه تمایل دارند در برابر فشار ایالات متحده تسلیم شوند. هند به خشم ایالات متحده در مورد مسئله نفت روسیه بی‌اعتنایی کرد و برخلاف پاکستان که هنوز در حالت تردید است، از تسلیم شدن خودداری کرد. به همین ترتیب، پاکستان می‌تواند پروژه خط لوله گاز ایران را با استناد به محدودیت‌های انرژی و منابع خود در مواجهه با فشار واشنگتن ادامه دهد.

در سال ۱۹۹۰، هند، چین و حتی بنگلادش به خط لوله صلح علاقه نشان دادند اما در سال ۲۰۰۸، در نتیجه توافق هسته‌ای هند با ایالات متحده، دهلی‌نو تصمیم به خروج از آن گرفت. ایران پیشتر این خط لوله را در سمت مرز خود ایجاد کرده، اما پاکستان به دلیل فشار ایالات متحده و کمبود امکانات مالی برای شروع ساخت همچنان با مشکل مواجه است.

علی رضا بوتا، وزیر نفت پاکستان اعلام کرد که پاکستان در مورد پروژه گازی صلح با آمریکا مذاکره کرده و به دنبال کاهش تحریم‌ها علیه ایران برای ادامه ساخت این خط لوله است. از آنجایی که واردات گاز از ایران ممنوع شده، دولت به سفیر آمریکا اعلام کرد که یا به اسلام آباد اجازه ادامه پروژه بدهد یا جریمه انصراف از پروژه را جبران کند.

کمیته روابط خارجی مجلس ملی پاکستان نیز هفته گذشته در مورد این موضوع گفت‌وگو کرد. محسن داور، رئیس این کمیته، این واقعیت را ابراز کرد که چندین کشور در منطقه معافیت‌هایی را برای واردات نفت ایران دریافت کرده‌اند، حتی اگر ایران تحت تحریم است. با این حال، پاکستان نتوانست چنین معافیتی را برای انجام تجارت پرسود نفت و گاز با ایران تضمین کند. وی بر وزارتخانه‌های مربوطه فشار آورد تا فرصت‌های دریافت معافیت برای خط لوله گاز IP با ایران را بررسی کنند، همان کاری که هند و چین برای واردات نفت ایران انجام داده بودند.

اگر پاکستان نتواند با ایران به توافق دست یابد، مشکل ذخایر خارجی به تدریج بحرانی می‌شود. در سال‌های اخیر مذاکرات بسیاری بین پاکستان، ایران و ترکیه برای ایجاد روابط اقتصادی نزدیک برای پروژه‌های زیرساختی مهم صورت گرفته، اما تحریم‌ها و فشارهای آمریکا همه آنها را نابود کرده است.

چشم انداز خط لوله گاز IP

طرح خط لوله گاز IP که «خط لوله صلح» نیز نامیده می‌شود، به سال ۱۹۹۴ برمی‌گردد که هند نیز بخشی از این پروژه بود. این پروژه ۱۷۰۰ مایلی (۲۷۳۵ کیلومتری) و ۷.۵ میلیارد دلار برای انتقال گاز از میدان‌های گازی پارس جنوبی به هند از طریق بخش غربی پاکستان برنامه ریزی شده است. از زمان آغاز به کار، این پروژه با موانع متعددی مواجه شد که باعث تأخیر مکرر در اجرای پروژه گاز طبیعی شده است که پاکستان به شدت به آن نیاز داشت.

در سال ۲۰۰۸، قبل از اینکه هند به دنبال پروژه جایگزین، خط لوله ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند (TAPI) باشد، این سه کشور به توافق نزدیک شده بودند. به نظر می‌رسد فشار و تحریم‌های ایالات متحده بر ایران، تصمیم هند برای خروج از توافقنامه خط لوله گاز IP و تعقیب جایگزینی که ایران را حذف می‌کند، تأثیر گذاشته است. سپس در سال ۲۰۱۰، قرارداد خرید و فروش گاز (GSPA) به مدت ۲۵ سال به امضا رسید تا خط لوله‌ای را در سراسر خاک پاکستان از مرز ایران تا نوابشاه به فاصله ۷۸۱ کیلومتر احداث کند.

در این راستا، تقریباً ۶۶۵ کیلومتر از بلوچستان پاکستان و ۱۱۵ کیلومتر از استان سند را شامل می‌شود. طول خط لوله ایران نیز ۱۱۰۰ کیلومتر است که از منطقه اقتصادی انرژی پارس آغاز و به ایرانشهر می‌رود.

این خط لوله از مرز پاکستان تا نوابشاه حدود ۷۸۱ کیلومتر امتداد خواهد داشت. پس از تکمیل، خط لوله گاز IP قرار بود روزانه ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز از ایران به اسلام آباد برساند. بر اساس این قرارداد، عرضه گاز از ایران در سال ۲۰۱۴ آغاز خواهد شد که تا امروز محقق نشده است.

اگر پاکستان نتواند با ایران به توافق دست یابد، مشکل ذخایر خارجی به تدریج بحرانی می‌شود. در سال‌های اخیر مذاکرات بسیاری بین پاکستان، ایران و ترکیه برای ایجاد روابط اقتصادی نزدیک برای پروژه‌های زیرساختی مهم صورت گرفته، اما تحریم‌ها و فشارهای آمریکا همه آنها را نابود کرده است.

پاکستان در حال حاضر با مشکل بلندمدت ارز دست و پنجه نرم می‌کند که نمی‌توان آن را با استقراض پول از چین، عربستان سعودی یا صندوق بین المللی پول (IMF) برطرف کرد چون پاکستان همچنان باید بدهی اولیه خود را بازپرداخت کند. متاسفانه، پاکستان و ایران هنوز درک متقابلی از شرایط ایجاد نکرده‌اند تا برای نمونه با استفاده از ارزهای ملی جایگزینی برای دلار آمریکا، بیابند.