بازار؛ گروه بین الملل: به‌دنبال سفر بهمن‌ماه سید ابراهیم رئیسی به پکن، دریابان شمخانی از روز دوشنبه ۱۵ اسفندماه در شهر پکن با هدف پیگیری توافقات سفر رئیس جمهور، مذاکرات فشرده‌ای را به منظور حل‌وفصل نهایی موضوعات فیمابین تهران-ریاض با همتای سعودی خود آغاز کرد.

در پایان این مذاکرات، امروز ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱، بیانیه سه‌جانبه‌ای در پکن با امضای «علی شمخانی» نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی، «مساعد بن‌محمد العیبان» وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی عربستان سعودی و «وانگ ئی» عضو دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس دفتر کمیسیون مرکزی امور خارجی حزب و عضو شورای دولتی جمهوری خلق چین صادر شد.

متن این بیانیه سه‌جانبه به شرح زیر است:

در پاسخ به ابتکار شایسته جناب آقای شیء جین‌پینگ رئیس جمهوری خلق چین در حمایت از گسترش روابط جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی، بر اساس اصل حسن هم‌جواری و با توجه به توافق ایشان با سران دو کشور در میزبانی و حمایت از انجام گفتگو بین جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی و همچنین تمایل دو کشور به حل و فصل اختلافات از طریق گفتگو و دیپلماسی بر اساس پیوندهای برادرانه و با تاکید بر پای‌بندی دو کشور به اصول و اهداف منشور سازمان ملل متحد و منشور سازمان همکاری اسلامی و اصول و رویه‌های بین‌المللی، هیأت‌های جمهوری اسلامی ایران به ریاست امیر دریابان علی شمخانی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی و پادشاهی عربستان سعودی به ریاست دکتر مساعد بن محمد العیبان وزیر مشاور و عضو شورای وزیران و مشاور امنیت ملی از تاریخ ۱۵ تا ۱۹ اسفندماه ۱۴۰۱ خورشیدی برابر با ۶ تا ۱۰ مارس ۲۰۲۳ میلادی در پکن با یکدیگر دیدار و گفتگو کردند.

جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی با سپاس و قدردانی از جمهوری عراق و سلطنت عمان به خاطر میزبانی گفتگوهای انجام شده بین دو طرف در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ خورشیدی (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ میلادی) از رهبری و دولت جمهوری خلق چین برای میزبانی و حمایت از گفتگوهای انجام شده در این کشور و تلاش برای به ثمر نشستن آن تشکر کردند.

در نتیجه‌ی گفتگوهای انجام شده، جمهوری اسلامی ایران و پادشاهی عربستان سعودی توافق کردند ظرف حداکثر دو ماه، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته و سفارت‌خانه‌ها و نمایندگی‌ها را بازگشایی کنند.

وزرای امور خارجه دو کشور جهت اجرای این تصمیم و انجام تمهیدات لازم برای تبادل سفرا با یکدیگر ملاقات می‌نمایند.

دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸ خورشیدی برابر با ۲۰۰۱.۴.۱۷ میلادی و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی برابر با ۱۹۹۸.۵.۲۷ میلادی توافق کردند.

سه کشور اراده قاطع خود را جهت به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌نمایند.

در خصوص این موضوع به گزارش پایگاه خبری تحلیلی آذرمغان به نقل از بازار مصاحبه ای با پروفسور «حسین عسکری» مشاور بانک جهانی و استاد دانشگاه جورج واشنگتن انجام داده که در ادامه آمده است. حسین عسکری مشاور وزیر دارایی (۱۹۷۸ میلادی) بوده و از او به عنوان معمار اقتصاد عربستان نیز یاد می کنند. عسکری استاد تجارت بین الملل و امور بین الملل دانشگاه جورج واشنگتن آمریکا و رئیس موسسه تحقیقات و مدیریت جهانی و رئیس پیشین دپارتمان تجارت بین الملل دانشگاه جورج واشنگتن بوده است. زمینه تخصصی و بحث های او در دانشگاه جورج واشنگتن بر اقتصاد، توسعه سیاسی و انسانی در خاورمیانه، اختلافات و جنگ ها در خاورمیانه، اقتصاد سیاسی نفت و اقتصاد اسلامی متمرکز است.

*با صدور بیانیه مشترک بین ایران، عربستان و چین مقرر شده که تهران و ریاض سفارتخانه های خود را تا دو ماه آینده بازگشایی کنند. اهمیت شروع مجدد روابط چه آثاری خواهد داشت؟

من معتقدم که با احیای روابط، آنها حداقل با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و برخی اختلافات کوچک را قبل از اینکه تبدیل به چیزی بسیار بزرگتر و حل کردن آن دشوارتر شوند، حل و فصل خواهند کرد. اما نقاط درگیری مهمی بین دو کشور وجود دارد که یک تکه کاغذ نمی تواند آنها را حل کند.

سعودی ها و خاندان آل سعود به مسلمانان شیعه نگاه تحقیرآمیز دارند. آل سعود به سادگی به نظام تهران اعتماد ندارند. آنها معتقدند که ایران می خواهد آنها را سرنگون کند و رژیمی را بیشتر به میل خود نصب کند.

آنها معتقدند که ایران می خواهد بر منطقه مسلط شود. بنابراین، آنها روابط خود را با چین، روسیه توسعه می دهند و کشورهای عربی را تشویق می کنند تا با اسرائیل به عنوان شریک دیگری که می تواند قبل از روابط با اسرائیل به ایالات متحده نقل مکان کند، تعامل کنند. تا آنجا که به ایران مربوط می شود، آنها احساس می کنند که عربستان سعودی به قدرت های غربی، به ویژه ایالات متحده، پایگاه های نظامی می دهد که ایران را تهدید می کند و با نزدیک شدن عربستان سعودی به چین و به ویژه به اسرائیل، بی اعتمادی ایران بیشتر خواهد شد.

*گفتگو میان طرفین با میانجیگری عراق و عمان دنبال شده بود. با اینحال اعلام شروع مجدد در چین و در بیانیه ای سه جانبه صورت گرفت. دلیل این موضوع چیست؟

چین تماس های معناداری با هر دو کشور داشته است. رئیس جمهور چین به ریاض سفر کرد. رئیس جمهور ایران از چین بازدید کرد. هم ایران و هم عربستان سعودی، چین را رقیب نوظهور ایالات متحده و کشوری می دانند که هر دو به آن نیاز دارند.

بنابراین، آنها بیش از هر کشور دیگری مایل به گوش دادن به چین هستند و چین را فرصت خوبی برای گسترش منافع تجاری و سیاسی خود در منطقه می بیند. اما چین یک اقدام متعادل کننده دشوار در پیش دارد – راضی نگه داشتن ایران و عربستان سعودی در حالی که روابط خود را با یکی یا دیگری توسعه می دهد.

*دربیانیه مشترک میان سه کشور ایران و عربستان و چین آمده است: سه کشور اراده قاطع خود را جهت به‌کارگیری تمامی تلاش‌ها برای تقویت صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام می‌نمایند. به نظر می رسد چین در حال طراحی نوعی معماری منطقه ای که در آن تنشها به نفع منافع خود کاهش یابد. ارزیابی شما چیست؟

بله، عربستان خواهان صلح منطقه ای است. اگر منطقه با ثبات تر شود، سرمایه گذاران خارجی احتمالاً برای سرمایه گذاری در عربستان سعودی عجله خواهند کرد. «محمد بن سلمان» به شدت در تلاش است تا اقتصاد عربستان را از نفت دور کند. او برای این کار به شرکت ها و سرمایه گذاران خارجی نیاز دارد. چین می‌خواهد نقش بزرگی در این امر ایفا کند و من معتقدم که عربستان سعودی را شریکی امیدوارتر از ایران می‌بیند.

صلح و ثبات منطقه ای برای گسترش حضور سرمایه گذاران و شرکت ها در خلیج فارس مهم است. اسرائیل از این تحولات خوشحال نخواهد شد. چین می تواند تمام نفت و «ال ان جی» مورد نیاز خود را از این دو کشور تامین کند و با رونق ایران، بازار بزرگی برای کالاهای چینی فراهم کند.

*در بیانیه مشترک میان دو کشور، بر اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در سال ۲۰۰۱ و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در سال ۱۹۹۸ تأکید شده است. اهمیت اجرای این توافقنامه چیست و آیا بر تصمیم عادی سازی روابط عربستان با اسرائیل تأثیرگذار خواهد بود؟

برقراری روابط ایران و عربستان سعودی مهم است. اولین قدم است. اما برای ایجاد نتایج و سودهای کلان برای دو کشور، کار سخت و زمان نیاز است. دو کشور باید از هر طرف هیأت های بلندپایه ای منصوب کنند تا به طور مستمر بر روی کاهش بسیاری از زمینه های بی اعتمادی و اختلافات اساسی موجود کار کنند. اما عربستان سعودی تا زمانی که کشورهای عربی بیشتری روابط خود را با اسرائیل توسعه ندهند، روابط خود را با اسرائیل عادی نخواهد کرد.

عربستان سعودی می خواهد آخرین کشور عربی باشد که این کار را انجام می دهد تا اعتبار خود را برای حمایت از فلسطین از دست ندهد. اما در تمام طول این مدت تقریباً هیچ کاری برای حمایت از آرمان فلسطین انجام نداده است. آل سعود به فلسطینی‌های رنج‌دیده اهمیت چندانی نمی‌دهد. اگر عربستان سعودی و بقیه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس واقعاً اهمیت می دادند، ایالات متحده را تحت فشار قرار می دادند تا اقدامات بیشتری انجام دهد – دفاع از حقوق فلسطین و ایجاد راه حل عادلانه دو کشوری.

*با توجه به صادر شدن این بیانیه و سفر مثبت گروسی به ایران و عدم صدور قطعنامه از سوی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی به نظر می رسد زمینه برای شروع مذاکرات احیای برجام نیز فراهم شود. با این استدلال موافق هستید؟

بله، ایران می خواهد برجام را احیا کند تا بتواند تحریم ها را کاهش دهد. اما بدون برجام، ایران می توانست نفت بیشتری صادر کند. اما حتی این موضوع نیز در داخل اوپک و روسیه به چالش کشیده خواهد شد. آنچه ایران نیاز دارد بسیار بیشتر است.

شرکتی مانند Bechtel برای زنده کردن پتانسیل LNG ایران همانطور که برای قطر انجام داده است. ایران به بسیاری از شرکت‌ها و مؤسسات مالی بزرگ چندملیتی برای سرمایه‌گذاری و باز کردن پتانسیل کامل اقتصادی ایران نیاز دارد. اما آنها برای سال‌ها این کار را نمی‌کنند زیرا می‌ترسند که ایالات متحده تحریم‌ها را در هر زمانی دوباره اعمال کند. احیای برجام یک مزیت استراتژیک ویژه برای ایران نخواهد بود. اسرائیل و ترامپ بیش از آنچه تصورش را بکنید به ایران آسیب رسانده اند. ایران باید با همه طرف های ذینفع همکاری کند تا تحریم های اقتصادی غیرقانونی شود.